Задалески Нана
Алантæ бирæ рæстæджы хъал цæмæй уыдысты, уыцы æнæкæрон сæрибардзинад цын фæстагмæ рацыдис стыр фыдбылызмæ. Алы хæстыты чи бахсыст, æмæ æгаддзинад йæ сæрмæ чи нæ хаста, уыцы адæм равзæрстой мæлæт цагъары царды бæсты.
1395 азы къуылых Тимур, йæ æнæнымæц æфсадимæ ныббырста аланты зæхмæ. Куыд зонæм афтæмæй, тæтæры разамонæг фыццаджыдæр æгъатырæй цагъта, æртасын чи нæ куымдта, уыцы адæмты. Аланты разамонджытæ, кæд хицæнтæй уыдысты хъайтар æмæ æхсарджын, уæддæр уыцы заманты кæрæдзиуыл хорз нал хæцыдысты, алчи йæхи зондæй архайдта. Утæппæт æфсæдты ныхмæ та иугай сæ бон уыдис æрмæстдæр тохы быдыры кадимæ мæлæт ссарын.
Дыууиссæдз азы фæстæ фæндаггон – историк Иосиф Барбаро бынæттон адæмы аланты тъæпæны нал федта. Аланты бæстæйæ рауадис тыгъд быдыр, фенæн ма дзы уыдис æрмæстдæр алайнаг обау-ингæнтæ. Адæмæй ма цы армыдзаг аирвæзт, уыдон сæхи бафснайдтой бæрзонд, æвадат хæххон кæмтты æмæ лæгæтты. Уым сарæзтой хъæутæ æмæ дзы фæцардысты цалдæр æнусы.
Тимуры ныббырсты заманы хабæрттæ ирон адæмæй рох нæ уыдысты. Лæвæрдтой сæ фыдæй фыртмæ таурæгъты æмæ зарджыты хуызы. Уыдонæн сæ зындгонддæр у «Задалескы Нанайы кадæг» – адæмы сæфты фæдыл зæрдæрыст хъарæг. Фæлæ йæ сæйраг нысан у мæгуыр сидзæр сывæллæтты ирвæзынгæнæг Нанайæн æнустæм кад скæнын.
Алайнаг сылгоймаг, сидзæр сывæллæттæй ма чи аирвæзт, уыдоны бамбырд кодта, æмæ сæ знæгтæй æмбæхсгæйæ, æхсæвыгæтты акодта хæхбæстæм. Афтæмæй бахызтысты æфцæджы сæрты, æмæ Задалескы æрцардысты. Фæхаста сæ кæрдæджытæй æмæ хъæды зайæгойтæй. Куы рахъомыл сты, уæд скодтой бинонтæ, фæцыдысты фæйнæрдæм. Уыдонæй рацыдысты бирæ хъæутæ æмæ мыггæгтæ.
Цымæ цавæр уыдис Задалескы Нана? Цы хуындис йæ ном? Цы мыггагæй уыдис? Мах уыцы фарстатæн æвæццæгæн дзуапп никуыуал ссардзыстæм.
Фæлæ Задалески Нана адæмы зæрдæты баззадис цард æмæ рухсдæттæг сылгоймагæй.
Дыгургомы алы сæрд дæр кæнынц Задалески Нанайы бæрæгбон. Фынджы уæлхъус бадгæйæ дæр ын хистæртæ æрымысынц йæ рухс ном.
Нана из Задалеска
Безграничная свобода, которой так поклонялись аланы, обернулась для них трагедией. Народ, закаленный в военных баталиях рабству предпочел гибель. В 1395 году хромоногий Тимур двинул свои бесчисленные орды на алан. Предводитель монголо-татар, как известно, беспощадно расправлялся в первую очередь с непокорными народами.
Спустя сорок лет после трагических событий Иосиф Барбаро средневековый путешественник с грустью заметил, что коренных жителей на равнине он уже не застал, страна алан превратилась в безлюдную пустыню, усеянную многочисленными могильными курганами. Чудом, уцелевшие остатки аланского народа, нашли приют в труднодоступных горах Кавказа. Здесь они оказались недосягаемыми для тяжелой татаро-монгольской конницы.
События, связанные со временем нашествия Тимура на алан, оказались запечатленными в народной памяти, легендами, преданиями, песнями. К самой яркой из них можно отнести песню о Задалеской Нана, в ней поется о «железномордых волках Ахсак- Тимура».
По сути дела, песня о Задалеской Нана – это одновременно плач по поводу гибели целого народа и гимн женщине. Задалеская Нана – мать спасительница, собравшая вокруг себя осиротевших аланских детей. Кормила она их растениями, которые собирала в лесу. Когда дети повзрослели, они начали создавать свои семьи и уходить в разные места. От них произошло много сёл и фамилий.
Кто скрывается под именем Задалеской Нана? Об этом история молчит. Правда, имя общей матери, связывают с горным селением Задалеск. Старики еще вспоминают о старинном склепе, в котором покоились останки неизвестной женщины, возможно той самой – Нана Задалеской.
В Дигории, традиционно летом отмечают праздник в честь спасительницы всеобщей Матери – Задалеской Нана, которая в осетинском сознании стала символом женщины, дарующей людям и свет и добро. Мать – спасительницу почитают и мужчины. В Дигории и сегодня, старший за столом не забудет упомянуть имя Задалеской нана.
РЕКОМ
Реком у Ирыстоны зындгонддæр бæрæгбæттæй иу, ахæссы æнæхъæн къуыри. Раздæр Рекомы кувæндонмæ цыдысты Ирыстоны алы хъæутæй. Бæрæгбоны, раздæрау, ныр дæр бирæтæ акæнынц кусарт.
Ивгьуыд æнусты Рекомы кувæндонмæ уый бæрц адæм цыд, æмæ-иу йæ алыварс къах барæвæрæн нал уыд.
Рекомы алыварс бирæ мыггæгтæн уыди дурæй конд рæстæгмæйы хæдзæрттæ. Бæрæгбоны-иу бафысым кодтой уым. Дынджыр æрхуы æгты-иу сфыхтой бæгæны. Чи гал æргæвста, чи – фыс. Алы хъæуæн дæр уыд йæхи куывд. Кæрæдзийæн нуазæнтæ æрвыстой, кæрæдзийы хуыдтой. Æнæхъæн дзыллæтæ-иу кæрæдзийы къухтыл ныххæцыдысты æмæ кувæндоны алыварс заргæ зылдысты.
Рекомы кувæндонмæ сылгоймæгтæ нæ цыдысты, сæ кувинæгтæ-иу барвыстой æмæ-иу сæ дзуары лæгтæ скуывтой.
Ахуыргæндтæ куыд нымайынц, афтæмæй Рекомы кувæндон арæзт æрцыд 1382 азы. Сарæзтой йæ, æмбийгæ чи нæ кæны, ахæм хъæдæрмæгæй.
Рекомы бæрæгбон ныр дæр бирæтæ акæнынц кусарт, фæдзурынц сыхæгтæм, хионтæм æмæ фæбадынц, фæкувынц, фæзарынц.
Бæрæгбон фылдæр хатт æрцæуы хурхæтæны (июны) мæймæ.
РЕКОМ
Реком является одной из значимых праздников в Осетии и продолжается неделю. Раньше к святилищу Реком приезжали со всех сел. Как и раньше, в честь праздника режут скот. В прошлое столетие к святилищу Реком приезжало столько людей, что негде было ногу ставить.
Вокруг Рекома у многих фамилий были построены временные дома из камня. Во время праздника они оставались там. В больших медных котлах варили пиво. Кто резал быка, а кто – барана. Каждое село проводило свой пир. Приглашали друг друга в гости. Масса людей брались за руки и ходили вокруг святилища, напевая песни.
Женщины к святилищу не поднимались, передавали свои праздничные блюда.
Как считают учёные, святилище Реком было построено в 1382 году. Строили из не загнивающей древесины.
В наши дни во время праздника Реком многие приносят в жертву скот, зовут соседей, родственников, молятся, поют.
Праздник зачастую приходится на июнь.
КУАДЗÆН
Куадзæн у уалдзыгон бæрæгбон. Æрцæуы апрелы дыккаг- æртыккаг къуырийы хуыцаубонмæ. Куадзæн куыд равзæрд, уый бæрæг у дзырд комуадзæнæй, ома адæм сæ ком суадзынц, мархо нал фæдарынц.
Адæм сæхи куадзæнмæ цæттæ кæнын райдайынц рагацау. Хæдзары æфсин сцæттæ кæны уæлибæхтæ, нозт, хæрд. Бæрæгбоны фынгыл сæрмагонд бынат ахсынц ахуырст æйчытæ, цæхджын дæр сæ скæнынц. Сыхæгтæ, хæстæджытæ кæрæдзимæ арфæтæм фæцæуынц. Арфæгæнæгмæ айк авæрынц.
Куадзæны бон-иу хъæубæстæн уыд стыр бæрæгбон, сарæзтой-иу иумæйаг куывд. Зарыдысты, кафыдысты, алырдыгæй хъуыст хъæлдзæг ныхас, фæндырдзагъд. Уæлдай хъæлдзæгдæр уыдысты сывæллæттæ. Куадзæнмæ-иу сын бахуыдтой ног уæлæдарæс. Сывæллæттæ хæдзæрттыл зылдысты æмæ сын алкæм дæр лæвæрдтой æйчытæ.
ПАСХА
Пасха является весенним праздником. Приходится на второе или третье воскресенье апреля. Пасха означает конец поста.
Люди начинают готовиться к Пасхе заранее. Хозяйка дома готовит пироги, напитки, кушанье. Главное место на столе занимают крашеные яйца. Яйца иногда и солят. Соседи и родственники одаривают ими друг друга.
На Пасху устраивали общесельский кувд. Люди веселились, пели, устраивали танцы. Особенно радовались дети, которым шили новую одежду. Они ходили по домам, где их угощали яйцами.
НОГ АЗ
Цыппурсы мæйы фыццæгæмы адæм фæбæрæг кæнынц Ног азы фыццаг бон. Уый дунейы адæмтæн куыд æхсызгон, куыд уарзон бæрæгбон у, ахæм уарзон æмæ æхсызгон бæрæгбон у ирон адæмæн дæр. Сæхи йæм цæттæ кæнын райдайынц рагацау. Фынгыл æрæвæрынц алы нозтытæ, алы хæринæгтæ, алы дыргътæ, се‘хсæн æртæ чъирийы, физонæг. Сывæллæттæ кæмæ ис, уыдон саразынц заз бæлас, сфæлгонц æй кæнынц рæсугъд, æрттиваг хъазæнтæ æмæ цырæгътæй.
Ног аз у бинонты бæрæгбон, фæлæ бирæтæ уыцы æхсæв æрбахонынц сæ сыхæгты, сæ хæстæджыты. Ног азы бадт вæййы хъæлдзæг, фæкафынц, фæзарынц, фæхудынц. Хистæр скувы, цæмæй бинонтæн, сыхбæстæн, ирон адæмæн, æппæт дунейы дзыллæтæн дæр сæ фыдбылызтæ, сæ низтæ зæронд азы баззайой, зæронд азы хорз дзинадæй цы уыд, уыдон та Ног азмæ рахизой. Ног аз куы ралæууы, уæд фынджы хистæр ногæй æртæ чъирийы скувы, цæмæй Ног аз ног хæрзтæ æрхæсса, бинонтæ æмæ, фынджы алыварс чи бады, уыдоны бафæдзæхсы Хуыцау æмæ йе сконд зæдтыл.
Бадт ахæссы фæсæмбисæхсæвмæ, иу куывд иннæйы фæивы. Алы хæдзарæй дæр цины зæлтæ æмæ цырæгъты рухс тынтæ æддæмæ фæивылынц.
НОВЫЙ ГОД
1 января люди планеты отмечают первый день Нового года. Этот праздник так же любим осетинами, как и другими народами. Готовиться к нему начинают задолго до самого праздника. На стол ставят различные напитки, всевозможные яства, фрукты, обязательно три пирога, физонæг. Семьи, в которых есть дети, устраивают елку, украшая ее новогодними игрушками.
Новый год семейный праздник, но многие приглашают соседей, родственников, друзей – встречать праздник в кругу близких гораздо веселее.
Старший, ведущий стол, возносит молитву Богу и просит, чтобы все беды и невзгоды остались в старом году, а все, что было в нем хорошего, перешло в Новый год.
В 12 часов, когда наступает Новый год, старший вновь возносит молитву, просит, чтобы Новый год принес всем новые блага, поручает семью и сидящих Богу и всем Его святым.
Застолье длится до утра, один тост следует за другим, люди желают друг другу счастья и здоровья. Из каждого дома слышатся музыка, веселые шутки и смех.